Кніга: Ермаловіч, М. Старажытная Беларусь: Полацкі і новагародскі перыяды / М. Ермаловіч. — Мінск: Мастацкая літаратура, 1990. — 366 с.; іл.

Анатацыя: Кніга Міколы Ермаловіча ўяўляе сабой плён яго шматгадовых навуковых пошукаў і прысвечана аднаўленню па драбніцах гісторыі Беларусі полацкага і новагародскага перыядаў. Выкарыстоўваючы даныя летапісаў, тапанімікі, археалогіі, аўтар паспрабаваў прасачыць лёс нашай зямлі, пачынаючы са старажытных часоў і заканчваючы ўтварэннем і ўмацаваннем Вялікага княства Літоўскага. Смеласць і арыгінальнасць пазіцыі, непрыманне ідэалагічных догмаў і шаблонаў, якія панавалі ў гістарычнай навуцы на працягу гадоў, сталі прычынай таго, што праца М. Ермаловіча пабачыла свет толькі ў 1990 г. З пазіцый сённяшняга дня шмат што ў канцэпцыі аўтара падаецца памылковым, аднак гэты твор быў адным з тых, якія падштурхнулі беларускіх гісторыкаў да далейшага навуковага пошуку.

Фармат: Djvu.

Памер: 14,8 MB.

Артыкул: Абмеркаванне асноўных пытанняў гісторыі Беларусі // Весці Акадэміі навук БССР. — 1953. — № 1. — С. 176-181.

Анатацыя: У № 1 «Вясцей АН БССР» за 1953 г. былі апублікаваны матэрыялы абмеркавання макета кнігі «Гісторыя БССР» у 2 т. Абмеркаванне прайшло ў Мінску 26–27 снежня 1952 г. У дыскусіі прынялі ўдзел вядучыя гісторыкі Савецкага Саюза, Беларускай, Літоўскай і Украінскай ССР. Мэтай абмеркавання было прывядзенне прапануемай у кнізе канцэпцыі гісторыі Беларусі ў адпаведнасць як з дасягненнямі гістарычнай навукі, так і з пануючай ідэалогіяй (або, як аб гэтым казалася ў матэрылах «Абмеркавання», «разгляд важнейшых вузлавых пытанняў гісторыі Беларусі ў святле геніяльных тэарэтычных прац таварыша І.В. Сталіна»). Разглядаўся ўжо трэці варыянт кнігі, над якой супрацоўнікі Інстытута гісторыі АН БССР працавалі з 1945 г.

Кніга: Ластоўскі, В. Гісторыя беларускай (крыўскай) кнігі. Спроба паясьніцельнай кнігопісі ад канца Х да пачатку ХІХ стагодзьдзя / В. Ластоўскі. — Коўна: Друкарня Сакалоўскага і Лана, 1926. — 776 с.; іл.

Анатацыя: Кніга вядомага беларускага гісторыка, публіцыста, пісьменніка і палітычнага дзеяча Вацлава Юстынавіча Ластоўскага «Гісторыя беларускай (крыўскай) кнігі» з’яўляецца грунтоўным выданнем па гісторыі кніжнасці на Беларускіх землях на працягу амаль тысячагоддзя. Аўтар правёў каласальную працу па выяўленню і сістэматызацыі рукапісных і старадрукаваных помнікаў кніжнага пісьменства. Увага ўдзяляецца як грамадска-палітычным і культурным абставінам узнікнення, так і мастацкім вартасцям кнігі. Выданне багата ілюстравана. Нягледзячы на тое, што з моманту выдання кнігі прайшло амаль 100 гадоў, праца В. Ластоўскага «Гісторыя беларускай (крыўскай) кнігі» не страціла сваёй каштоўнасці.

Фільм: Лаўрэнцій Зізаній

Від: Дакументальны

Характарыстыка: Фільм з дакументальнага цыкла «Гісторыя пад знакам «Пагоні» («Белсат»). Лаўрэнцій Зізаній быў гуманістам і асветнікам у часы контррэфармацыі. Гуманіст, асветнік... Наколькі гэтыя словы гучаць мілей і прыемней, чым тэрміны адносна дзеячоў контррэфармацыі: рэлігійны фанатык, непрымірымы барацьбіт і гэтак далей. Ад першых словаў вее дабрынёй, цярпімасцю. А другія нясуць нянавісць.

Фільм: Пётр Скарга

Від: Дакументальны

Характарыстыка: Фільм з дакументальнага цыкла «Гісторыя пад знакам «Пагоні» («Белсат»). Пётр Скарга стаў сапраўднай знаходкай для каталіцкага касцёла. Выдатны палеміст і аратар, ён заўжды перамагаў у дыспутах. Паляк паводле паходжання і непахісны каталік паводле перакананняў, Скарга з’яўляўся сябрам ордэна езуітаў. Лёсам яму было наканавана апынуцца ў самым віры палітычнага і рэлігійнага жыцця Рэчы Паспалітай.

Фільм: Леў Сапега

Від: Дакументальны

Характарыстыка: Фільм з дакументальнага цыкла «Гісторыя пад знакам «Пагоні» («Белсат»). Леў Сапега — адзін з самых вядомых дзяржаўных дзеячаў за ўсю гісторыю Беларусі. Яго жыццё — прыклад служэння сваёй Радзіме, самаадданасці і самаахвярнасці. Ён мяняў рэлігіі, але заставаўся патрыётам Вялікага княства Літоўскага і захоўваў вернасць старабеларускай мове. Артымаўшы адукацыю ў Нясвіжскай школе Мікалая Радзівіла Чорнага і Лейцпцыгскім універсітэце, малады магнат у 1580 г. паступае на службу пісарам вялікага князя і караля. Але не пяро, а меч даводзіцца трымаць яго руцэ — Леў Сапега ўдзельнічае ў паходзе супраць маскоўскіх войскаў. Сам Стэфан Баторый адзначыў мужнасць юнака ў бітвах пад Псковам.

У 1581 г. Леў Сапега займае пасаду вялікага пісара літоўскага. Менавіта ў час працы ў Канцылярыі ВКЛ ён становіцца вопытным палітыкам. Яго настаўнікам быў канцлер Астафій (Астафей) Валовіч. Неўзабаве Леў Сапега быў накіраваны ў Рускае царства, каб пацвердзіць мірнае пагадненне пасля смерці Івана IV. З місіяй ён справіўся, праявіўшы дыпламатычныя здольнасці, таму вярнуўся ў ВКЛ ужо не вялікім пісарам, а падканцлерам.

Фільм: Казімір Лышчынскі

Від: Дакументальны

Характарыстыка: Фільм з дакументальнага цыкла «Гісторыя пад знакам «Пагоні» («Белсат»). Прадстаўнік старадаўняга шляхецкага роду, Казімір Лышчынскі атрымаў бліскучую адукацыю у езуіцкім калегіуме і Кракаўскім універсітэце. Таленавіты юнак уступіў у ордэн езуітаў і з часам заняў пасаду прарэктара Берасцейскага калегіума. Неўзабаве ён пакінуў кар’еру, каб кінуць выклік касцёлу. У сваім маёнтку Казімір Лышчынскі напісаў трактат «Аб неіснаванні Бога». Гэта быў арыгінальны філасофскі твор, у якім аўтар адмаўляў рэлігійную сутнасць свету і сцвярджаў, што прырода развіваецца па сваіх натуральных законах. Вера ў Бога, як лічыў Лышчынскі, з’яўляецца выключна вынікам чалавечай фантазіі.

Казімір Лышчынскі адмаўляў панаванне царквы, марыў аб свеце без улады і народах без гаспадароў. Галоўнае — лічыў ён — не звышнатуральны розум, а розум звычайнага чалавека. Ён не імкнуўся да ваяўнічага атэізму — ён з’яўляўся філосафам, якога цікавіла ісціна. Але часы рэлігійнага цемрашальства не спрыялі інтэлектуальнай свабодзе. Па даносу суседа Казімір Лышчынскі быў схоплены і зняволены.