Археалогія

Чараўко, В.У. Асаблівасці пахавальнай практыкі насельніцтва Полацка ў ХVII ст.

Чараўко В.У. Асаблівасці пахавальнай практыкі насельніцтва ПолацкаАртыкул: Чараўко, В. У. Асаблівасці пахавальнай практыкі насельніцтва Полацка ў ХVII ст. / В. У. Чараўко // Сімяон Полацкі: светапогляд, грамадска-палітычная і літаратурная дзейнасць: да 390-годдзя Сімяона Полацкага : матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі, Полацк, 21–22 лістапада 2019 г. — Мінск : Нацыянальная бібліятэка Беларусі, 2019. — С. 228–237.

Анатацыя: У ХVII стст. месцам апошняга спачыну палачан пераважна станавіліся грунтавыя некропалі. Прадстаўнікоў гарадской вярхушкі маглі хаваць пад падлогай драўляных ці ў скляпах мураваных храмаў, вышэйшае духавенства — у нішах, зробленых у храмавых сценах. Пажаданні мяшчан адносна абставін ўласнага пахавання (месца, вопратка) маглі змяшчацца ў тэстаментах. Ускладненне канфесійнай структуры грамадства паўплывала на дыферэнцыяцыю могілак, якія замацоўваліся за католікамі, уніятамі, праваслаўнымі. Сацыяльная і канфесійная палярызацыя грамадства магла прыводзіць да парушэння пахавальных традыцый, што бачна на прыкладзе Іасафата Кунцэвіча. Некропалі маглі пераходзіць ад адной канфесіі да другой, што суправаджалася сутыкненнямі. Спусташальная вайна Расіі з Рэччу Паспалітай 1654–1667 гг. разам са спадарожнымі рабаўніцтвам, голадам і эпідэміямі прыводзілі да скарачэння насельніцтва Полацка і да змен у яго тапаграфіі, што прыводзіла да заняпаду старых і з’яўлення новых могілак.

Чараўко, В.У. Пахавальныя помнікі Полацка ХIV–ХVIII стст.

Чараўко В.У. Пахавальныя помнікі Полацка ХIV–ХVIII стст.Артыкул: Чараўко, В. У. Пахавальныя помнікі Полацка ХIV–ХVIII стст. / В. У. Чараўко // Вестник Полоцкого государственного университета. Серия А. Гуманитарные науки. — 2019. — № 1. — С. 129–135.

Анатацыя: Артыкул прысвечаны пахавальным помнікам Полацка ХIV–ХVIII стст. У пазначаны перыяд насельніцтва Полацка хавала памерлых унутры цэркваў, на некропалях каля храмаў і на могілках, сувязь якіх з культавымі пабудовамі не ўстаноўлена (культавыя пабудовы або невядомы нам, або адсутнічалі). Пахаванне ўнутры царквы сведчыла аб высокім сацыяльным статусе памерлага. Некропалі каля манастырскіх храмаў выкарыстоўваліся для пахавання не толькі манахаў, але і свецкіх асоб. Развіццё могілак Полацка як элемента тапаграфічнай структуры горада звязана з яго тэрытарыяльным і планіровачным развіццём. Пераважная большасць пахаванняў з’яўляецца безынвентарнай, што характэрна і для сельскіх могільнікаў ХIV–ХVIII стст.

Чараўко, В.У. Асаблівасці тэрытарыяльнага размеркавання сельскіх могілак Беларускага Падзвіння XIV–XVIII стст.

Чараўко В.У. Асаблівасці тэрытарыяльнага размеркавання могілак ПадзвінняАртыкул: Чараўко, В. У. Асаблівасці тэрытарыяльнага размеркавання сельскіх могілак Беларускага Падзвіння XIV–XVIII стст. / В. У. Чараўко // Вестник Полоцкого государственного университета. Серия А. Гуманитарные науки. — 2019. — № 9. — С. 18–21.

Анатацыя: Артыкул прысвечаны асаблівасцям тэрытарыяльнага размеркавання сельскіх могілак Беларускага Падзвіння ХIV–ХVIII стст. Картаграфаванне могільнікаў і аб’ектаў са знешнімі прыкметамі пахаванняў разглядаемага перыяду (каменныя надмагіллі, каменныя крыжы) дазволіла вызначыць лакалізацыю помнікаў адносна прыродных аб’ектаў, узаемнае размяшчэнне помнікаў, выявіць раёны іх максімальнай канцэнтрацыі. Паколькі наяўнасць могільніка прадугледжвае існаванне сінхроннага ім пасялення, маецца сувяць паміж нераўнамернай канцэнтрацыяй могільнікаў і нераўнамернай заселенасцю рэгіёна. Большая частка могільнікаў ХIV–ХVIII стст. размешчана на левым беразе Заходняй Дзвіны па рэках Дзісна (Глыбоцкі раён), Ушача (Полацкі, Ушацкі, Лепельскі раёны), Ула (Бешанковіцкі раён) і іх прытоках, а таксама на водападзеле Дзвіны і Бярэзіны (Дняпроўскай) (Докшыцкі раён). На правым беразе Дзвіны пахавальныя помнікі сканцэнтраваны пераважна на паўночным усходзе. Зоны максімальнай канцэнтрацыі могільнікаў адпавядаюць найбольш засвоеным і заселеным тэрыторыям.

Чараўко, В.У. «Народная археалогія» і данавуковыя ўяўленні аб пахавальных помніках Беларускага Падзвіння ХIV–ХVIII стагоддзяў

Чараўко В.У. Народная археалогія і данавуковыя ўяўленні аб пахавальных помнікахАртыкул: Чараўко, В. У. «Народная археалогія» і данавуковыя ўяўленні аб пахавальных помніках Беларускага Падзвіння ХIV–ХVIII стагоддзяў / В. У. Чараўко // Матэрыялы па археалогіі Беларусі. — Мінск, 2020. — Вып. 31. Даследаванне беларускіх старажытнасцей (да 80-годдзя з дня нараджэння Алены Генадзьеўны Калечыц). — С. 91–97.

Анатацыя: Вывучэнню пахавальных помнікаў Беларускага Падзвіння ХIV–ХVIII стст. папярэднічала іх «народная археалогія» — спецыфічная інтэрпрэтацыя мясцовым насельніцтвам. У традыцыйным грамадстве некаторыя познесярэдневяковыя пахавальныя помнікі сталі аб’ектамі сакральнай тапаграфіі і матэрыяльным увасабленнем фальклорнай памяці аб ваенных падзеях. Назвы «Французскія могілкі», «Татарскія могілкі», «Валатоўкі», якімі пераважна называлі курганы і гарадзішчы, выкарыстоўваліся і ў дачыненні да познесярэдневяковых грунтовых могільнікаў (Глубоцкі, Докшыцкі, Полацкі, Шумілінскі раёны).

Насельніцтва Беларускага Падзвіння сутыкалася з познесярэдневяковымі пахавальнымі помнікамі і пры парушэнні пахаванняў. Археалагічныя сведчанні гэтага выяўлены на шэрагу сельскіх могільнікаў і гарадскіх некропалей даследуемага перыяду. Выпадковыя парушэнні пахаванняў адбываліся пры інтэнсіўным выкарыстанні могільнікаў і/або на старых могілках, якія працягвалі функцыянаваць. На могільніках каля вёсак Клешчына, Жарнасекава, Дубраўка ўскрыццё больш ранніх пахаванняў адбывалася мэтанакіравана для падпахаванняў. Пашкоджанне пахаванняў адбывался і ў час будаўніцтва. У шэрагу выпадкаў парушэнне пахаванняў адбывалася з-за страты памяці аб іх.

Чараўко, В.У. Пахавальныя помнікі Беларускага Падзвіння XIV–XVIII стагоддзяў: аўтарэферат дысертацыі

Чараўко В.У. Пахавальныя помнікі Беларускага Падзвіння XIV–XVIII стагоддзяў аўтарэфератНазва: Чараўко, В. У. Пахавальныя помнікі Беларускага Падзвіння XIV–XVIII стагоддзяў : аўтарэферат дысертацыі … канд. гіст. навук: 07.00.06 — археалогія / В. У. Чараўко ; Інстытут гісторыі НАН Беларусі. — Мінск, 2019. — 26 с.

Характарыстыка: Пахавальны абрад насельніцтва Беларускага Падзвіння ХIV–ХVIII стст. і яго матэрыяльнае ўвасабленне ў пахавальных помніках застаюцца найменш вывучанымі ў параўнанні як з папярэдняй, так і з наступнай эпохамі. Познесярэдневяковыя пахавальныя помнікі Беларусі да канца ХХ ст. даследаваліся пераважна ў выніку выпадковага выяўлення. Толькі ў 1990-х гг. яны былі асэнсаваны як самастойны прадмет археалагічнага даследавання. Дысертацыя з’яўляецца першай комплекснай работай, прысвечаный пахавальным помнікам этнакультурнага рэгіёна Беларусі ХIV–ХVIII стст.

Штыхаў, Г. В. Гарбарнае рамяство старажытнага Полацка

Штыхаў Г. В. Гарбарнае рамяство старажытнага ПолацкаАртыкул: Штыхаў, Г. В. Гарбарнае рамяство старажытнага Полацка / Г. В. Штыхаў // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. Серыя грамадскіх навук. — 1961. — № 3. — С. 63–73.

Анатацыя: Артыкул вядомага беларускага археолага і гісторыка Георгія Васільевіча Штыхава (14.07.1927–02.03.2018) прысвечаны гарбарнаму рамяству старажытнага Полацка — аднаму з самых старадаўніх рамёстваў аднаго з самых старажытных гарадоў усходніх славян. Гэта другая навуковая публікацыя Г.В. Штыхава. Яна напісана на аснове матэрыялаў, атрыманых у час археалагічных раскопак Полацка 1957–1961 гг. Аўтар разглядае гісторыю і гістарыяграфію вывучэння гарбарнага рамяства, характарызуе наменклатуру знаходак са скуры і дае яе тыпалогію. Прыцягнуўшы матэрыялы раскопак іншых гарадоў Старажытнай Русі, выкарыстаўшы этнаграфічныя паралелі і выяўленчыя крыніцы, Г.В. Штыхаў падрабязна апісвае этапы тэхналагічнага працэсу атрыманне юхту — адмочку, заленне, мяздрэнне, прамыўку, абяззольванне, мякчэнне, дубленне, афарбоўку, змазванне дзёгцем, прыводзіць даныя хімічнага аналізу ўзораў скуры, дае характарыстыку дзвюх гарбарных майстэрняў, адкрытых у Полацку (адна датуецца ХІІ, другая — ХІІІ стст.).

Чараўко, В.У. Археалагічныя раскопкі на могільніку каля в. Жарнасекава Бешанковіцкага раёна Віцебскай вобласці ў 2013 г.

Чараўко В.У. Археалагічныя раскопкі на могільніку каля в. Жарнасекава Бешанковіцкага раёнаАртыкул: Чараўко, В.У. Археалагічныя раскопкі на могільніку каля в. Жарнасекава Бешанковіцкага раёна Віцебскай вобласці ў 2013 г. / В.У. Чараўко // История и культура на стыке эпох и цивилизаций: историко-культурное наследие как ресурс и результат развития общества. Материалы международной научно-практической конференции, посвящённой 250-летию М.К. Огинского (Минск, 25–26 сентября 2015 г.). — Минск : Белнаучкнига, 2015. — С. 122–127.

Анатацыя: Артыкул прысвечаны апісанню археалагічных даследаванняў на могільніку каля в. Жарнасекава Бешанковіцкага раёна Віцебскай вобласці ў 2013 г. Аб’ектам даследавання стаў курган з упускнымі пахаваннямі, маркіраванымі каменнымі канструкцыямі, часткова схаванымі пад пластом дзёрану. У працэсе раскопак было выяўлена 4 пахаванні, у тым ліку 3 ўпускныя. На лобнай костцы аднаго з пахваных захаваліся фрагменты папяровага венчыка, што дае падставу датаваць яго канцом XIX — пачаткам XX ст. Асноўнае пахаванне, дзеля якога быў насыпаны курган, мела інвентар, тыповы для крывіцкіх пахаванняў XI–XIII стст.: скроневае бранзалетападобнае кальцо, шкляныя пацеркі, пярсцёнак. Два пахавання з’яўляюцца безынвентарными і, мяркуючы па фрагментах керамікі, датуюцца XVI–XVII стст.

Старонкі