Весці Акадэміі навук БССР. Серыя грамадскіх навук. — 1978. — № 4

Весці Акадэміі навук Беларускай ССР БССР Серыя грамадскіх навук 1978 № 4Часопіс: Весці Акадэміі навук БССР. Серыя грамадскіх навук. — 1978. — № 4.

Характарыстыка: Весці Акадэміі навук БССР, серыя грамадскіх навук — навуковы акадэмічны часопіс, у якім друкаваліся матэрыялы па гісторыі, філасофіі, мовазнаўству, літаратуразнаўству, гісторыі права і іншых гуманітарных навуках і дысцыплінах. Адмысловая серыя грамадскіх навук паўстала ў 1956 г. Да гэтага публікацыі па грамадскіх, медыцынскіх, дакладных навуках выдаваліся ў адным нумары, без падзелу на серыі. Сярод гістарычных публікацый перавага аддавалася матэрыялам, звязаным з рэвалюцыйным рухам і савецкім будаўніцтвам. У № 4 Вясцей АН БССР (Серыя грамадскіх навук) за 1978 г. з матэрыялаў гістарычнай тэматыкі змешчаны артыкулы В.А. Фядосіка пра багаслоўскія канцэпцыі узнікнення першых хрысціянскіх таінстваў, В.У. Мелішкевіча пра М.Г. Чарнышэўскага і рэвалюцыйна-дэмакратычную думку ў Беларусі, А.Т. Шырокава пра праватворчасць у заканадаўчых органах БССР у 1919–1936 гг., П.Ф. Дзмітрачкова пра ўзрастанне ролі рабочага класа ў дзейнасці мясцовых Саветаў БССР у 1966–1970 гг., Ю.М. Сохара пра драматычны канфлікт у трагікамедыях Андрэя Макаёнка, а таксама публікацыі іншых даследчыкаў.

Чараўко, В.У. Асаблівасці тэрытарыяльнага размеркавання сельскіх могілак Беларускага Падзвіння XIV–XVIII стст.

Чараўко В.У. Асаблівасці тэрытарыяльнага размеркавання могілак ПадзвінняАртыкул: Чараўко, В. У. Асаблівасці тэрытарыяльнага размеркавання сельскіх могілак Беларускага Падзвіння XIV–XVIII стст. / В. У. Чараўко // Вестник Полоцкого государственного университета. Серия А. Гуманитарные науки. — 2019. — № 9. — С. 18–21.

Анатацыя: Артыкул прысвечаны асаблівасцям тэрытарыяльнага размеркавання сельскіх могілак Беларускага Падзвіння ХIV–ХVIII стст. Картаграфаванне могільнікаў і аб’ектаў са знешнімі прыкметамі пахаванняў разглядаемага перыяду (каменныя надмагіллі, каменныя крыжы) дазволіла вызначыць лакалізацыю помнікаў адносна прыродных аб’ектаў, узаемнае размяшчэнне помнікаў, выявіць раёны іх максімальнай канцэнтрацыі. Паколькі наяўнасць могільніка прадугледжвае існаванне сінхроннага ім пасялення, маецца сувяць паміж нераўнамернай канцэнтрацыяй могільнікаў і нераўнамернай заселенасцю рэгіёна. Большая частка могільнікаў ХIV–ХVIII стст. размешчана на левым беразе Заходняй Дзвіны па рэках Дзісна (Глыбоцкі раён), Ушача (Полацкі, Ушацкі, Лепельскі раёны), Ула (Бешанковіцкі раён) і іх прытоках, а таксама на водападзеле Дзвіны і Бярэзіны (Дняпроўскай) (Докшыцкі раён). На правым беразе Дзвіны пахавальныя помнікі сканцэнтраваны пераважна на паўночным усходзе. Зоны максімальнай канцэнтрацыі могільнікаў адпавядаюць найбольш засвоеным і заселеным тэрыторыям.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы. Т. 8. Немарач — Паяць

Гістарычны слоўнік беларускай мовы Вып. 12. Зашкодный - ЗлотницкийКніга: Этымалагічны слоўнік беларускай мовы. Т. 8. Н — П / уклад. Г. А. Цыхун [і інш.] ; рэд. В. У. Мартынаў. — Мінск : Навука і тэхніка, 1993. — 271 с.

Характарыстыка: «Этымалагічны слоўнік беларускай мовы» — энцыклапедычнае выданне, першы том якога выйшаў у 1978 г. Слоўнік ўтрымлівае этымалагічны аналіз слоў беларускай літаратурнай мовы і дыялектнай лексікі. Вялікая ўвага ўдзяляецца лінгвагеаграфіі слоў, словаўтварэнню, семантычным зрухам. Выданне прызначана для вывучэння развіцця беларускай лексікі і яе суадносін з лексікай іншых славянскіх і неславянскіх моў. Восьмы том «Этымалагічнага слоўніка беларускай мовы» ўтрымлівае словы на літары ад Н да П (ад «Немарач» па «Паяць» уключна).

Чараўко, В.У. «Народная археалогія» і данавуковыя ўяўленні аб пахавальных помніках Беларускага Падзвіння ХIV–ХVIII стагоддзяў

Чараўко В.У. Народная археалогія і данавуковыя ўяўленні аб пахавальных помнікахАртыкул: Чараўко, В. У. «Народная археалогія» і данавуковыя ўяўленні аб пахавальных помніках Беларускага Падзвіння ХIV–ХVIII стагоддзяў / В. У. Чараўко // Матэрыялы па археалогіі Беларусі. — Мінск, 2020. — Вып. 31. Даследаванне беларускіх старажытнасцей (да 80-годдзя з дня нараджэння Алены Генадзьеўны Калечыц). — С. 91–97.

Анатацыя: Вывучэнню пахавальных помнікаў Беларускага Падзвіння ХIV–ХVIII стст. папярэднічала іх «народная археалогія» — спецыфічная інтэрпрэтацыя мясцовым насельніцтвам. У традыцыйным грамадстве некаторыя познесярэдневяковыя пахавальныя помнікі сталі аб’ектамі сакральнай тапаграфіі і матэрыяльным увасабленнем фальклорнай памяці аб ваенных падзеях. Назвы «Французскія могілкі», «Татарскія могілкі», «Валатоўкі», якімі пераважна называлі курганы і гарадзішчы, выкарыстоўваліся і ў дачыненні да познесярэдневяковых грунтовых могільнікаў (Глубоцкі, Докшыцкі, Полацкі, Шумілінскі раёны).

Насельніцтва Беларускага Падзвіння сутыкалася з познесярэдневяковымі пахавальнымі помнікамі і пры парушэнні пахаванняў. Археалагічныя сведчанні гэтага выяўлены на шэрагу сельскіх могільнікаў і гарадскіх некропалей даследуемага перыяду. Выпадковыя парушэнні пахаванняў адбываліся пры інтэнсіўным выкарыстанні могільнікаў і/або на старых могілках, якія працягвалі функцыянаваць. На могільніках каля вёсак Клешчына, Жарнасекава, Дубраўка ўскрыццё больш ранніх пахаванняў адбывалася мэтанакіравана для падпахаванняў. Пашкоджанне пахаванняў адбывался і ў час будаўніцтва. У шэрагу выпадкаў парушэнне пахаванняў адбывалася з-за страты памяці аб іх.

Гістарычны слоўнік беларускай мовы. Вып. 12. Зашкодный — Злотницкий

Гістарычны слоўнік беларускай мовы Вып. 12. Зашкодный - ЗлотницкийКніга: Гістарычны слоўнік беларускай мовы. Вып. 12. Зашкодный — Злотницкий / склад. : З. К. Турцэвіч [і інш.] ; гал. рэд. А. І. Жураўскі. — Мінск : Навука і тэхніка, 1993. — 285 с.

Характарыстыка: Шматтомны «Гістарычны слоўнік беларускай мовы» выдаваўся з 1982 па 2017 г. У ім слоўніку дано тлумачэнне слоў старабеларускай мовы (беларускай літаратурна-пісьмовай мовы ХIV–ХVIII стст.), прыведзены прыклады фіксацыі ў помніках беларускай пісьменнасці, вылучаны ўстойлівыя спалучэнні. Выданне прызначана для ўсіх, хто даследуе мінулае беларусаў: гісторыкаў, этнографаў, мовазнаўцаў. Дванаццаты выпуск «Гістарычнага слоўніка беларускай мовы» ўтрымлівае каля 2 000 слоў на літару «З» ад слова «Зашкодный» па слова «Злотницкий» уключна.

Чараўко, В.У. Тэстаменты як крыніца па пахавальных традыцыях шляхты і мяшчан Полацкага і Віцебскага ваяводстваў XVI–XVIII стст.

Чараўко В.У. Тэстаменты як крыніца па пахавальных традыцыях шляхты і мяшчан Полацкага і Віцебскага ваяводстваўАртыкул: Чараўко, В. У. Тэстаменты як крыніца па пахавальных традыцыях шляхты і мяшчан Полацкага і Віцебскага ваяводстваў XVI–XVIII стст. / В. У. Чараўко // Актуальные проблемы источниковедения : материалы V Международной научно-практической конференции к 110-летию Витебской учёной архивной комиссии, Витебск, 25–27 апреля 2019 г. / редкол.: А. Н. Дулов, М. Ф. Румянцева (отв. ред.) [и др.]. — Витебск : ВГУ им. П. М. Машерова, 2019. — С. 192–194.

Анатацыя: У ХVI–ХVIII стст. у асяроддзі шляхты і мяшчан Вялікага Княства Літоўскага атрымала пашырэнне практыка складання завяшчанняў-тэстаментаў. Асноўны змест тэстаментаў складалі распараджэнні маёмаснага характару, якія датычыліся перадачы ў спадчыну зямельных уладанняў і рухомай маёмасці. Шэраг завяшчанняў ўтрымлівае неабавязковыя, але інфарматыўныя пажаданні адносна абставін пахавання. Такія тэстаменты з’яўляюцца гістарычнай крыніцай па пахавальных традыцыях насельніцтва Беларусі новага часу. Намі выкарыстана шэраг тэстаментаў, аўтары якіх зрабілі распараджэнні наконт падрыхтоўкі ці працэдуры свайго пахавання. Завяшчанні належалі прадстаўнікам шляхецкага і мяшчанскага саслоўяў, якія пражывалі на тэрыторыі Полацкага і Віцебскага ваяводстваў у другой палове ХVI–ХVIII ст.

Інфарматыўнасць тэстаментаў як крыніцы па пахавальных традыцыях заключаецца ў некалькіх аспектах. Па-першае, знакавым з’яўляецца сам факт дакументавання пажаданняў тэстатара адносна пахавальнай цырымоніі. Фактычна, гэта азначае ўдзел аўтара завяшчання ў падрыхтоўцы да яе. Па-другое, распаўсюджанай з’явай было вызначэнне месца пахавання. Па-трэцяе, у некаторых тэстаментах утрымліваюцца просьбы аб пахаванні побач з роднымі і блізкімі, пераважна з памерлымі супругамі. Гэта сведчыць аб наяўнасці сямейных і нават радавых месцаў для пахавання, што прадугледжвала кцітарскую падтрымку храмаў некаторымі шляхецкімі радамі на працягу некалькіх пакаленняў.

Весці Акадэміі навук БССР. Серыя грамадскіх навук. — 1978. — № 3

Весці Акадэміі навук Беларускай ССР БССР Серыя грамадскіх навук 1978 № 3Часопіс: Весці Акадэміі навук БССР. Серыя грамадскіх навук. — 1978. — № 3.

Характарыстыка: Весці Акадэміі навук БССР, серыя грамадскіх навук — спецыялізаваны часопіс, дзе публікаваліся артыкулы па гісторыі, мастацтвазнаўству, мовазнаўству, літаратуразнаўству і іншых гуманітарных навуках. Асобная серыя грамадскіх навук часопіса ўзнікла ў 1956 г. Да гэтага публікацыі па грамадскіх, прыродазнаўчых, сельскагаспадарчых навуках выходзілі ў пад адной вокладкай, без падзелу на серыі. Сярод гістарычных матэрыялаў перавага аддавалася публікацыям, звязаным з рэвалюцыйным рухам і савецкім перыядам гісторыі. У № 3 Вясцей АН БССР (Серыя грамадскіх навук) за 1978 г. з матэрыялаў гістарычнай тэматыкі змешчаны артыкулы І.І. Саладкова пра ўзнікненне камуністычнай партыі (да 75-годдзя ІІ з’езда РСДРП), Н.У. Паўлючэнка пра антыклерыкальныя выступленні сялянства Беларусі ў 1905–1907 гг., С.У. Кабяка пра падпольны друк КПЗБ у 1923–1929 гг., А.П. Купрэевай пра ўдзел Савецкай арміі ў ліквідацыі вынікаў нямецкай акупацыі на тэрыторыі БССР у верасні 1943 — ліпені 1944 г., з этнаграфічных матэрыялаў — М.М. Шкута пра мастацкія асаблівасці бытавых плеценых вырабаў канца ХIХ — пачатку ХХ ст., а таксама публікацыі іншых даследчыкаў.

Старонкі